З кнігі «Касцел і ўлада на Гомельшчыне (20-30-я гады ХХ ст.)» + ВІДЭА

У ліку аўтараў – пробашч каталіцкай парафіі ў Гомелі, дэкан Гомельскага дэканата, ліцэнцыят багаслоўскіх навук ксёндз Славамір Ляскоўскі, выкладчык кафедры гісторыі Беларусі Гомельскага дзяржаўнага універсітэта імя Францыска Скарыны, кандыдат гістарычных навук Віктар Пічукоў і аспірант БДУ, асістэнт кафедры гісторыі Беларусі ўстановы адукацыі Гомельскі дзяржаўны універсітэт імя Францыска Скарыны Андрэй Лебедзеў.

Прадстаўленая літаратурная праца утрымлівае факты, падмацаваныя мноствам дакументаў, якія адкрываюць дагэтуль невядомыя старонкі з жыцця хрысціян каталіцкага веравызнання і ўпісвае новыя радкі ў гістарычныя і сямейныя хронікі мінулага стагоддзя.

Перамога Кастрычніцкай рэвалюцыі. Цар забіты, да ўлады прыйшла партыя бальшавікоў. У адпаведнасці з дэкрэтам «Аб зямлі» 26 кастрычніка 1917 года Царква пазбаўленая сваіх зямельных уладанняў. Наступным крокам быў дэкрэт «Аб аддзяленні царквы ад дзяржавы і школы ад царквы» ад 23 студзеня 1918 г., па якому адмяняліся і не прызнаваліся царкоўныя сакрамэнту шлюбу, хросту, мірапамазанні і іншыя.

У 1922 годзе савецкая ўлада правяла кампанію па канфіскацыі царкоўных каштоўнасцяў. На Гомельшчыне былі арыштаваныя многія члены касцёльных камітэтаў, святары і вернікі. У бальшавіцкіх камітэтах працавалі цэлыя аддзелы, у хуткім парадку якія ствараюць антырэлігійную літаратуру, у гарадах і вёсках арганізоўваюцца саюзы бязбожнікаў.

Пачалася адкрытая барацьба бальшавікоў з царквой за свядомасць і розумы людзей. Разглядаліся варыянты пераносу выхаднога дня з нядзелі на сераду. У выпадку прыняцця такога рашэння, усе вернікі хрысціяне замест таго, каб прысвячаць Госпаду Богу дзень ўваскрэсення Ісуса Хрыста, павінны былі б працаваць.

Каталіцкае насельніцтва Гомельшчыны, па словах аўтараў, жыло вельмі адасоблена і замкнёна. «Каталікі негатыўна ставіліся да кампаній і мерапрыемстващ, якія праводзіла савецкая ўлада (як не ўзгадаць кнігу «Эстэр»: «Ёсць адзін народ, раскіданы і рассеяны паміж народамі па ўсіх абласцях ...; і законы іх адрозніваюцца ад законаў ўсіх народаў ...» (3/8)). Асабліва ярка гэта праяўлялася падчас гвалтоўнай калектывізацыі. На думку уладаў, галоўным тормазам на шляху саветызацыі гэтага насельніцтва была царква».

Пераследу з боку ўладаў у 1929-1930 гады ў БССР падвяргаліся ўсе рэлігіі і канфесіі (далей у кнізе «Эстэр» цар Артаксэркс дае загад знішчыць гэтых «варожых людзей, гвалтоўна звергнуць ў апраметную», каб «не перашкаджалі нам у наступны час праводзіць жыццё мірна і бесклапотна да канца» (3,13)).

Перад вачыма праходзяць прозвішчы - Кацуба і Мохаравы, Гулевічы і Гуліцкія, Ключынскія і Фалькоўскія, Залеская і Жукоўскі, Збароўскія, Станкевічы і інш. Іх абвінавачвалі ў тым, што яны былі ўдзельнікамі польскіх контррэвалюцыйна-нацыяналістычных арганізацый на Гомельшчыне, рыхтавалі змовы супраць сусветнай рэвалюцыі.

Многія з іх зніклі без вестак, многія былі расстраляны па рашэнні «тройкі» без суда і следства, некаторым удалося перажыць ўвесь цяжар лагернага жыцця, але загінуць на палях другой сусветнай вайны, некаторым удалося выжыць.

А людзі толькі хацелі абараніць перад новай уладай сваё права на веру ў Госпада Бога, працаваць на зямлі, вучыць дзяцей грамаце, прыходзіць у касцёлы і капліцы для таго, каб вянчаць маладых і хрысціць немащлят, даваць адзін аднаму клятвы перад Богам і мець надзею на щваскрашэнне для вечнага жыцця праз веру ў Ісуса Хрыста і дараваньне грахоў.

Вельмі цікавым, з пункту гледжання захавання веры, можа служыць прыклад хрысціян-каталікоў вёскі Рудня-Шлягіна, апісаны аўтарамі.

Касцёл каталікі пачалі будаваць яшчэ пры царскай уладзе, аднак з-за таго, што пануючым хрысціянскім веравызнаннем у царскай Расіі было праваслаўе, як вынікае з ліста членаў касцёльнага савета Пятра і Андрэя Кацуба Гомельскаму акружному пракурору, «инородцы» ўсяляк пераследаваліся. Царскі станавы прыпыніў пабудову і вернікі ўзвялі на могілках Каплічку.

У 1923 годзе памяшканне касцёла было дабудавана і ў ім пачаліся Набажэнствы. У 1928 годзе колькасць вернікаў у гэтай парафіі складала больш за дзве тысячы людзей. Меўся гурток Ружанца, гурток тэнцыарыяў, гурток жывога Ружанца. Аднак у гэтым жа годзе памяшканне перайшло ва ўласнасць сельскага савета, а інвентар, па словах вернікаў, «звалены ў старую Каплічку, гніе ад дажджу і пылу». «У добрае надвор'е мы збіраемся выконваць свае рэлігійныя патрэбы на могілках пад адкрытым небам, а ў дажджлівае надвор'е мы вымушаны сядзець дома, як атручаная рыба».

Па рашэнні Польбюро ЦК КПБ (б) ад 5 снежня 1928 памяшканне касцёла не вярнулася ва ўласнасць каталікоў, а выкарыстоўвалася пад школу з арганізацыяй там хаты-чытальні. Было вырашана ўзмацніць палітыка-асветніцкую работу і антырэлігійную прапаганду, 36 вернікаў пазбавіліся выбарчых правоў.

Аднак справа на гэтым не скончылася. Паседжанне агульнага сходу савета бядноты вырашыла зраўняць могілки і зрэзаць крыжы. Матэрыялы па справе аб вяртанні касцёла былі перададзеныя ў ГПУ, у выніку чаго члены касцёльнага камітэта Кацуба Пётр Паўлавіч і Кацуба Андрэй Цімафеевіч былі прызнаныя вінаватымі па артыкуле 58/4 КК і заключаны ў канцлагер. Петр - на 6 месяцаў пазбаўленьня волі, а Андрэй на 10 гадоў (выпіска з пратакола паседжання калегіі ГПУ ад 21 Чэр 1929 года). Далей іх лёсы згубіліся на дарогах гісторыі.

У газеце «Рабочы» ад 3 кастрычніка 1929 г. з'явілася нататка аб тым, што ксёндз Іосіф Жамойтук зняў з сябе свой сан. Так жа паступілі ксяндзы Баляслаў Валынец і Аляксандр Сак, якія не выстаялі перад выпрабаваннямі жыцця ў духоўнай пустэчы. Магчыма, перад смерцю яны зразумелі, што праявілі слабасць і прасілі Госпада аб міласэрнасці.

У 1937 годзе, паводле пастановы калегіі УНКВД БССР, прысуджаны да вышэйшай меры пакарання і 24 жніўня расстраляны ў Мінскай турме ксёндз Канстанцін Андрэкус. Як кіраўнік контррэвалюцыйнай нацыяналістычнай групы прысуджаны да расстрэлу і 31 жніўня 1937 г. расстраляны ксёндз Уладзіслаў Кунда. Ксёндз быў абвінавачаны ў антысавецкай агітацыі (арт.72) і падрыхтоўцы збройнага чыну (арт.76), хоць сам ён заявіў: «Вінаватым сябе не прызнаю і тлумачу, што ў сувязі з органамі польскай выведкі я не знаходзіўся, контррэвалюцыйнай нацыяналістычнай працы не праводзіў».

Гэтую кнігу трэба прачытаць хаця б для таго, каб з адкрытымі вачыма паглядзець у недалёкае мінулае нашай дзяржавы і дараваць ўсім, датычных да падзеяў 20-30 гадоў мінулага стагоддзя, якія адбываліся на Гомельшчыне. Дараваць ксяндзам, што адракліся, членам «Тройкі» і калегіі УНКВД БССР, дараваць ўсім, хто пісаў даносы на вернікаў, і разбураў касцёлы, цэрквы, сінагогі, мячэці. А яшчэ маліцца за іх выратаванне перад Госпадам. І калі Пан іх даруе, то хіба мы ім суддзі!

«Не заставайцеся павіннымі нікому нічым, акрамя ўзаемнай любові... », – кажа Апостал Павел у Пасланні да Рымлянаў. – «Бо няма ўлады не ад Бога».